Άρθρο της Μαρίας Τσιάκα με αφορμή την σημερινή Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παχυσαρκίας

Παχυσαρκία- Νευρική Ανορεξία… Ακόμη και αν δεν φαίνεται με την πρώτη ματιά, αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Είναι τυχαίο γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια η παχυσαρκία εξελίσσεται σε πανδημία στην χώρα μας και, ταυτόχρονα παρουσιάζεται συνεχής αύξηση των ατόμων που νοσούν από ανορεξία; Γιατί ενισχύεται αυτό το δίπολο;

Μπορείτε να φανταστείτε ότι κάποιος που ήταν παχύσαρκος γίνεται να βυθιστεί στην ανορεξία και το αντίστροφο; Πώς γίνεται να συνυπάρχουν και τα δύο στο ίδιο άτομο; Κάντε το εικόνα! Μπορεί να σας φαίνεται δυνητικά αδύνατο να συμβεί, αλλά για εμάς που είμαστε στο χώρο των Διατροφικών Διαταραχών (ΔΔ) τα 20 τελευταία χρόνια, είναι κοινότυπο. Σχεδόν το 50% των εφήβων με ανορεξία που προσήλθαν στο κέντρο μας για θεραπεία, είχαν ιστορικό παχυσαρκίας. Πάμπολλες φόρες έχω ακούσει να μου λένε ότι «εγώ ξανά χοντρή δεν γίνομαι, προτιμώ να πεθάνω ανορεκτική», θεριεύοντας έτσι τον φόβο γύρω από την τροφή. Πολύ συχνά μου λένε «μια χαρά είμαι έτσι, από την άλλη δεν καταλαβαίνω γιατί από την αρχή οι γονείς μου έλεγαν ότι πρέπει να κόψεις το φαί γιατί σε παχαίνει και τώρα με κυνηγούν να φάω, τι τρελά πράγματα είναι αυτά!». ‘Οι παραπάνω φράσεις υποδηλώνουν ότι οι δυο ασθένειες έχουν πολλά κοινά όπως και πολλές διαφορές.
Μέχρι πρότινος ο διαχωρισμός ανάμεσα στις δυο νόσους, ήταν θεωρητικά ξεκάθαρος. Σήμερα, ωστόσο καλούμαστε να δούμε την μεγάλη εικόνα, δηλαδή το δάσος και όχι μόνο το δέντρο.

Ρίχνοντας «φως» στη νόσο
Πρόσφατα η επιστημονική κοινότητα φώτισε κάποιες άγνωστες πτυχές της παχυσαρκίας, αποδεικνύοντας ότι οι παρακάτω παράγοντες σε γεννητικό-βιολογικό και ψυχοκοινωνικό επίπεδο είναι κοινοί με την ανορεξία.
(α) Η παχυσαρκία και η ανορεξία αποτελούν κλασικά παραδείγματα για το πώς η γονιδιακή προδιάθεση σε συνδυασμό με το περιβάλλον διευκολύνει την έναρξη της νόσου. Πιο απλά, τα γονίδια είναι οι σφαίρες του όπλου ενώ το περιβάλλον είναι η σκανδάλη που ενεργοποιούν είτε την παχυσαρκία είτε την ανορεξία. Στην συνεχεία, έχει αποδεδειχθεί ότι η παχυσαρκία είναι παράγοντας προδιάθεσης για την ανορεξία, καθώς επίσης ότι η ανορεξία μπορεί να πυροδοτήσει την παχυσαρκία.
(β) Γενετικές ομοιότητες βρέθηκαν στον φαινότυπο που συνδέεται με τις συνεχείς απόπειρες ελέγχου του βάρους και της ενίσχυσης όλων εκείνων των συμπεριφορών που συνδέονται με τα υπερφαγικά επεισόδια.
(γ) Ο υπερβολικός περιορισμός των θερμίδων διαταράσσει το ορμονικό και αναπαραγωγικό σύστημα καθώς και το μεταβολικό ρυθμό εξαιτίας της υποθρεψίας, με αποτέλεσμα να μειώνεται και η έκκριση της ορμόνης λεπτίνη. Αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγος των αποτυχημένων προσπαθειών για απώλεια βάρους στα άτομα με παχυσαρκία.
(δ) Mια πρόσφατη μελέτη ανάδειξε ότι στην ανορεξία παρατηρείται αυξημένη νευρική ενεργοποίηση των συστημάτων ανταμοιβής, ενώ αντίστοιχα μειωμένη ενεργοποίηση στην παχυσαρκία, κατά συνέπεια οδηγεί τους πάσχοντες σε μεγάλη κατανάλωση τροφής ακριβώς για να ικανοποιήσουν την ανάγκη της επιβράβευσης.
(ε) Η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η παιδική κακοποίηση και παραμέληση, η αρνητική εικόνα σώματος, τα αρνητικά σχόλια για τη σωματική διάπλαση και το βάρος, η υπέρ ευαισθησία στην κριτική που έχει γεννητική βάση λειτουργούν ως παράγοντες κινδύνου εκδήλωσης και των δύο νόσων.
(στ) Η αλεξιθυμία δηλαδή η δυσκολία αναγνώρισης των συναισθημάτων τους, τα συναισθήματα ντροπής και αυτοκατηγορίας, το άγχος, η κατάθλιψη, η κοινωνική απόσυρση, το κοινωνικό στίγμα και ο ρατσισμός, οδηγούν αναπόφευκτα σε χαμηλή αυτοεκτίμηση αφού η διαχείριση της τροφής γίνεται ο υπέρτατος στόχος.

Ανάγκη στοχευμένης αντιμετώπισης
Κλείνοντας αναρωτιέμαι πως ως γονείς και ειδικοί θα αντιμετωπίσουμε την παχυσαρκία σε παιδιά και εφήβους, χωρίς να ενθαρρύνουμε συμπεριφορές που οδηγούν στην ανορεξία ή στη βουλιμία. Πολύ συχνά βλέπουμε αναφορές στον Τύπο για την πανδημία της παιδικής παχυσαρκίας στην Ελλάδα, κατέχοντας την πρωτιά παγκοσμίως, με το 44% των αγοριών και το 38% των κοριτσιών σχολικής ηλικίας να είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι διατροφικές διαταραχές πλήττουν το 1,5- 4% του πληθυσμού που νοσεί από ανορεξία και το 3-6% που νοσεί μέσα σε όλο το φάσμα της βουλιμίας. Ο μοναδικός τρόπος να αντιστρέψουμε την επιδημία της παχυσαρκίας και των διατροφικών διαταραχών είναι η δική μας αλλαγή, υιοθετώντας μια μετριοπαθή στάση απέναντι στη διατροφική συμπεριφορά των παιδιών μας. Μέτρον άριστον!

Μαρία Τσιάκα 
Διευθύντρια Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών
Υποψήφια Διδάκτορας, Psychological Medicine, Section of Eating Disorders, Κing’s College ,London. 
Οικογενειακή Θεραπεύτρια εξειδικευμένη στις διατροφικές διαταραχές